Als provocatief coach is iedere vervolg opleiding een extra groot feest. Zo heb ik de afgelopen maanden de opleiding Transactionele Analyse bij Phoenix opleidingen gevolgd. Phoenix is een gerenommeerd instituut van onbesproken kwaliteit, dus wat je daar leert, daar kun je wat mee. En dat geldt zeker voor de opleiding Transactionele Analyse. En extra leuk is het om de toepassing van Transactionele Analyse (TA) uit te werken op de manier van de Provocatieve Coach. Het mensbeeld van beide benaderingswijzen komt overeen: Mensen zijn oké én in staat tot nadenken én mensen bepalen hun eigen lot door besluiten over zichzelf, de ander en de wereld. En die besluiten kunnen herzien worden, oftewel: het is mogelijk te groeien en te leren.
Help! Mijn man is vooral een extra kind
Menig vrouw zal het gevoel herkennen: je meende te trouwen met een vent, maar eenmaal in de relatie wordt hij bij ieder beetje kritiek of tegenslag op slag een opstandige puber. En niet alleen dat: hij laat zijn wasgoed slingeren, laat deuren open- en de WC bril omhoog staan en peutert als hij zich onbespied waant in zijn neus of erger. Zo’n man roept in iedere vrouw toch een schooljuf op? Dus als vrouw moet je wel corrigeren en heropvoeden. Daarmee kom je van de weeromstuit in een stil conflict met je schoonmoeder, die voordat je het in de gaten hebt een heimelijk verbondje sluit met haar zoon: zij zullen samen die schooljuf wel even overspannen maken. Zij strijdt dag in dag uit de kwaliteit van het gezinsleven te verbeteren. Dus stuurt zij haar man de hele dag bij: hij kan best wat aanwijzingen gebruiken! Hij gaat in verzet! Waarom veranderen? Ze wist toch hoe hij was? Ze werd toch verliefd op deze vrolijke snuiter? Ze hadden het toch altijd prima samen toen zij nog niet constant overal kritiek op had?
En zo kan het gebeuren dat een stel in relatietherapie belandt: Zij klaagt erover dat hij zijn verantwoordelijkheden niet neemt en haar niet steunt. En hij ervaart kille afwijzing en een ongezellige sfeer en van vrijen komt het ook al niet al te vaak meer.
De TA helpt de diagnose te stellen
Neem mij de sterke vereenvoudiging even niet kwalijk, waarde TA kenners, het gaat hier om een korte prikkelende schets van een veelvoorkomend patroon..
Binnen TA worden drie zogenaamde ego-toestanden onderscheiden, die iedere volwassene (als het goed is) voorhanden heeft in het dagelijks leven. Deze ego-toestanden noemt de TA respectievelijk Ouder, Volwassene en Kind. Let op de hoofdletters: het gaat om de egotoestand en niet om een kwalificatie. ‘Mijn man lijkt wel een kind’ is dus een heel andere zin dan ‘mijn man reageert vanuit het Kind’.
Stellen die in relatietherapie komen met de geschetste probleemsituatie presenteren zich op de bank al vaak als de juf en het kind. Ik herinner mij een stel vanonder de rook van Rotterdam. Halverwege de dertig, een zoontje van drie. Zij heeft een kinderwens voor een tweede, maar ze twijfelt of haar man eigenlijk wel geschikt vader-materiaal is. Als hij het al in zich heeft, heeft hij er nog maar bitter weinig van laten zien.
Zij kijkt mij verontwaardigd aan en checkt of haar wensen en verwachtingen nu echt zo buitensporig zijn. Hij kan toch best zijn troep beter opruimen, attenter en galanter naar haar zijn, eens uit zijn stoel komen bij verjaardagsvisite, wat meer tijd met de kinderen doorbrengen in plaats van op zijn scherm te turen of met vrienden op stap te gaan?
Terwijl zij het beeld schetst kijkt hij mij lachend aan
Af en toe verbergt hij zijn lach achter een kussen, als het in schateren overgaat, valt hij zijwaarts in de kussens. Haar ogen rollen, met haar hand wijst ze naar hem en zegt alleen maar: ‘dit dus’.
Nu komt de TA van pas: het is duidelijk dat zij als (her-)opvoeder opereert vanuit de ‘Kritische Ouder’ positie. Voor haar zijn haar wensen ‘logisch en normatief juist’, zo heeft ze het geleerd van haar moeder, gelezen in de bladen en oma had ook enkele wijze credo’s waarmee zij het leven te lijf gaat. Door zoveel als vanzelfsprekend gepresenteerde wijsheid krimpt hij een beetje in elkaar. Zijn moeder ruimde altijd zijn rommel op en inderdaad vergeet hij wel eens een deur, WC bril en blijven de klusjes even liggen omdat Wimbledon, het WK, Max en de Olympische Spelen nu eenmaal ook aandacht vragen. Hij doet echt wel zijn best en zeker als zij echt boos wordt, dan komt hij mokkend in actie. De TA ziet het Aangepaste Kind en soms het Rebelse Kind als ego-toestand van deze man. En dit wordt bij zo’n stel een patroon: zij de juf, hij de kleuter. En leuk wordt het nog maar zelden.
Provocatieve TA toepassingen: de coach wordt vrolijk
In zijn uitmuntende boek ‘Horken en Heksen’ beschrijft Jeffrey Wijnberg oneindig veel vrolijke situaties waarin deze juf-kind dynamiek een rol lijkt te spelen. Zijn advies aan de man is duidelijk: Luister gewoon naar haar! Ze heeft het beste met jou en het gezin voor en ze heeft waarschijnlijk gelijk want er is over nagedacht. Maar veel mannen zijn hardleers. Dus zit de sleutel in het effectiever maken van de juf.
Q: ‘Maar juf je al wel genoeg? Ik zie hier een ondeugend kereltje, wat achter je rug om streken blijft uithalen’
Zij: Nou, niet dus, als jij dat zo zegt.
Q: ‘heeft hij al een naughty chair, waarop je hem kunt zetten als hij het weer echt te bont heeft gemaakt?
Zij: Nee, hij blijft gewoon voor de TV zitten
Q: Dat klinkt als een beloning voor slecht gedrag. Mijn vrouw trekt de WiFi los als ze haar zin niet krijgt en ik kan verzekeren: dan gebeuren er dingen.
Zij: Dan wordt hij heel boos.
Q: Dat mag ik hopen! En dan gaat hij op zijn buikje liggen krijsen en slaat hij met zijn vuisten op de grond?
Zij: Zoiets, hij zegt in ieder geval urenlang niets meer.
Q: Kijk! Daar hebben we resultaat, hij reageert tenminste. Dat is het goede moment om hem bij zijn oortje te pakken en naar boven te geleiden. En strafregels schrijven achter zijn bureau op de slaapkamer. Honderd keer: ‘ik mag de juf niet meer pesten’. En hij mag pas naar beneden komen als de regels zijn geschreven.
Zij: Gaat dat werken?
Q: Dat is te hopen. Anders kun je ook de ezelsoren aanpak gebruiken: je maakt een papieren kroon met twee ezelsoren en zet die op zijn hoofd. En een bordje op zijn buik: ‘ik ben stout geweest’.
Zij: Haha, maar zo handig ben ik helemaal niet!
Q: Dan is dat een volgend klusje op de lijst van je man. En plaats het maar bovenaan, want het is topprioriteit.
Zij: Oké, en wat kan ik nog meer doen?
Q: Nou in ieder geval geen snoepjes meer en ook geen knuffels.
Hij: Dat is niet echt een straf, want die knuffels krijg ik nu ook al niet.
Zij: En die verdien je ook niet, zoals je hoort.
Q: En die zou hij wel verdienen met goed gedrag?
Zij: (voorzichtig) Nou, uhm, ja dat zou dan wel logisch zijn natuurlijk.
Hij: Daar houd ik je aan!
Q: Als een juf iets belooft, dan maakt ze het ook waar.
Hij: Wat was het lijstje dingen ook alweer waaraan ik moest werken?
En zo lost het stel alle problemen zelf met elkaar op. Transactionele Analyse en Provocatieve Coaching: ze vormen een gelukkig huwelijk.