De meeste stellen komen naar mijn praktijk als ze in een crisis zijn beland. Een affaire is uitgekomen. Er zijn oplopende spanningen rondom alcohol of recreatief druggebruik. Een ruzie is voor het eerst fysiek geworden. Veel geld blijkt verdwenen door gokken of escorts.
In een eerste gesprek tref ik dan meestal een schuldbewuste ‘dader’ tegenover een verdrietig en boos ‘slachtoffer’. En dat is prettig, want in de acute fase is nodig dat het slachtoffer alle tijd en ruimte krijgt om de woede en frustratie de vrije loop te laten, terwijl de dader deze storm verduurt. Het verhaal moet eruit, het is vers, vaak is het voor het eerst dat het helemaal op tafel komt. Zoveel vragen, zoveel twijfels. Het vertrouwen dat altijd zo vanzelfsprekend leek, blijkt nu helemaal verdwenen. Zeker in het geval van verslavingen of affaires, moeten soms maanden of zelfs jaren geschiedenis worden herschreven. De dader houdt zich stil en deemoedig. Het hoofd gebogen, tranen in de ogen. Maar het gaat niet altijd zo. Soms is er rechtvaardiging, boosheid. ‘Wat dacht jij dan zelf?’, ‘Hoe vaak heb ik niet aangegeven dat…? ‘Hoe denk je dat het voor mij was?’
Die laatste zinnen zijn doorgaans wel begrijpelijk, maar komen voor degene wiens vertrouwen is geschaad, vaak veel te vroeg. Mijn rol is om die vragen opgeschort te krijgen tot na de acute fase. Want in de fase van radeloosheid en boosheid, zijn we simpelweg nog niet goed in staat tot redelijk nadenken en reflecteren. Eerst moet de acute wond verzorgd worden, daarna richten we ons pas op het hele verhaal, de context, het systeem.
Wandeling apart
Na het intakegesprek krijgen mijn cliënten hulpmiddelen in de vorm van opdrachten en oefeningen mee om te herstellen. Ik spreek regels met ze af over hoe en wanneer ze gesprekken met elkaar mogen voeren. Ik vertel ze dat ze even geen ruzie mogen maken: als het te hoog oploopt, moeten ze elkaar vooralsnog vooral met rust laten. Heftige dingen brengen ze naar mij, zodat ik een veilige bedding kan creëren om te praten zonder dat dingen gezegd worden die blijvend schade aanrichten. Want hoe dan ook moeten koppels vaak verder als ouders van kinderen. Dan helpt het als niet alles kapot is, zelfs als je besluit niet samen te blijven.
Meestal laat ik beide partners daarom een keer apart komen: dan kunnen ze in alle rust hun verhaal doen. Dan komen woede en verdriet aan bod. Jaren van frustratie en verlies van contact en intimiteit. Maar vaak ook al eerlijkheid en zelfreflectie over het eigen aandeel, over dingen die niet onder ogen zijn gezien, die zijn blijven liggen. Want een crisis komt vaak na jaren van achterstallig onderhoud, van niet meer in elkaar geïnvesteerd hebben, elkaar uit het oog verloren zijn, het leven niet meer vieren, stilte tussen de lakens.
En dan krijg ik steevast de vraag: ‘denk je dat onze relatie nog te redden is?’
Mijn antwoord is dan bijna altijd: ‘jawel, als we het met elkaar eens worden waarvan jullie relatie moet worden gered.’
Niet de crisis, maar het hele verhaal
Agressie is een begrenzing, verslaving een vlucht, vreemdgaan een gefnuikt verlangen. Wat moest er begrensd worden? Waarvoor werd gevlucht? Waarover ging het verlangen?
Als na enkele sessies de woede en het verdriet genoeg ‘plek’ hebben gekregen en ruimte is ontstaan om elkaar weer te horen en aan te kijken, dan wordt het tijd om de vragen te gaan stellen die werkelijk relevant zijn, voor het begrijpen van de crisis en het vinden van een doorgang naar de toekomst. Esther Perel heeft het over contract 2.0, want contract 1.0 werkt niet meer, vandaar de crisis. Maar om te weten wat er in contract 2.0 moet komen te staan, moeten het stel ontrafelen wat het gemis was in de relatie: welke verlangens, behoeften, wensen en belangen kwamen er niet aan bod of kwamen niet meer aan bod? Voor welk probleem was de affaire, verslaving of uitbarsting de oplossing?
Door te praten aan de hand van de regels van Geweldloze Communicatie leer ik stellen om onderzoekend en nieuwsgierig met elkaar in gesprek te gaan, zodat de informatie uit de crisis echt gebruikt kan worden om te komen tot een doorgang, een contract 2.0. Vanuit mijn Provocatieve Coaching-stijl kan dan na een aantal sessies de lichtheid hervonden worden om ook weer te lachen om het gebeurde. Positief prikkelend, soms uitvergrotend, soms juist verkleinend, normaliserend of juist ridiculiserend: met jullie probeer ik te komen tot een gesprek waarin jullie elkaar horen en zien en weer voelen waar het ooit vanzelfsprekend stroomde. De meeste stellen zie ik zes tot tien keer totaal. En daarna spreek ik graag na enkele maanden nog eens af, als stimulerende stok achter de deur.
Wortels naar het verleden: Systemisch werken
De wortels voor veel relatieproblemen zijn terug te vinden in de dynamiek binnen de gezinnen van herkomst van beide partners. Als we met oefeningen en geweldloos praten niet bij de kern kunnen komen, dan helpt het om in een mini-familieopstelling in aanwezigheid van de andere partner te onderzoeken wat er thuis speelde en hoe dat doorwerkt in de relatie. Want we weten dat negatieve boodschappen en trauma’s uit de jeugd, hun uitwerking zoeken in onze volwassen relatie. We noemen dit ook wel ‘uitbesteden’: een kleine aanleiding kan tot een grote ontploffing leiden, doordat onverwacht lading en pijn worden aangeraakt.
Anne Campagne en Qruun Schram
Dus als je herkent dat ruzies tussen jullie soms hoog oplopen en je weet achteraf nauwelijks meer waarover het ging of hoe het begon: kom dan eens langs en laten we met een systemische bril kijken waar het vandaan komt. Als we de rode knoppen weten te vinden, dan kunnen we ervoor zorgen dat je ze niet meer bij elkaar indrukt of beter nog: we kijken of we de bedrading achter de knoppen kunnen aanpassen, zodat er geen explosie volgt. Voor mini-familie-opstellingen in mijn praktijk werk ik samen met de ervaren opsteller Anne Campagne, meer informatie over haar vind je hier.