Boosheid is een emotie die ons in staat stelt grenzen te stellen. Onze hersenen schieten ervan in overlevingsmodus, we ervaren focus, zwellen van binnen op en bijten van ons af. Buitengewoon nuttig, soms. Zeer destructief in onze relatie, vaak. Want boosheid bij de een, roept vaak ook boosheid op bij de ander. We reageren op de onveiligheid die de ander met boosheid creëert, immers ook vanuit overlevingsmodus en worden ook boos. En zo escaleert een klein voorval tot grote woordenwisseling. Herinner je je laatste heftige woordenwisseling met je partner nog? Waarschijnlijk herinner je je wel dat jij heel erg gelijk had, maar niet meer precies waarover het ging. En zo werkt het. Boosheid vernauwt je bewustzijn, je waarnemingsvermogen wordt selectief, je zwelt op in je eigen gelijk en je bijt hard van je af. Dagenlange stilte of geschonden vertrouwen zijn het gevolg. Maar je had wel gelijk. Toch?
Wij mensen doen het liefste boosheid
Of we nu schaamte, schuld, verdriet of boosheid voelen, wat we vrijwel altijd intuïtief ‘doen’ is boosheid. Ik zal wat voorbeelden geven.
Voorbeeld 1: Je hebt lekker gekookt, tafel mooi gedekt, kaarsjes aan. Je partner komt een uur te laat thuis met de mededeling ‘oh schat, helemaal vergeten dat we gezellig zouden dineren samen… We hadden wat bitterballen bij de borrel, dus ik heb geen trek meer.’ Ik wed dat je boos wordt en waarschijnlijk een scène ontstaat. Niet onbegrijpelijk. Maar veel belangrijker is het verdriet dat eronder zou kunnen zitten: je bent vergeten, kennelijk niet belangrijk genoeg, over het hoofd gezien. En dat kwetst je, want je kent het zo goed uit je jeugd.
Voorbeeld 2: ‘Hoe vaak heb ik je al gezegd dat je niet bij die rand mag komen, idioot!’ Je foetert tegen je zoon van elf die net dertig meter naar beneden is gestort langs een ravijn wand. Zijn jas is stuk en hij heeft schrammen en builen, maar verder mankeert hij niets. Woedend ben je, dat hij weer niet heeft geluisterd. ‘We gaan voor straf niet naar de bioscoop vandaag en je gaat vroeg naar bed!’ Het wordt zomaar geroepen in een eerste boze reflex. Maar veel belangrijker is de angst die je hebt gevoeld om hem te verliezen. Eigenlijk wil je maar één ding, hem tegen je aandrukken en laten weten hoeveel je van hem houdt. En toch kom je eerst met boosheid.
Voorbeeld 3: Je sluipt de trap op, hoopt dat niemand wakker wordt. Je had al uren geleden thuis zullen zijn, maar je bent blijven plakken. Je kleren heb je beneden al uitgetrokken en met de deur van de badkamer dicht poets je snel te tanden. Je kruipt behoedzaam naast je partner in bed, durft nauwelijks te bewegen. En dan de stem: ‘Heb je nou toch weer teveel gedronken?’. Getverdrie! Voel je in iedere vezel. Mag je dan nooit eens een feestje vieren, nooit eens even uit de band springen. Je draait je om en start een zin: ‘Jij moest zo nodig vroeg naar huis, juist toen je zag dat ik het gezellig had!’. En het ontspoort. Diep van binnen schaam je je dood. Jullie zouden vroeg naar huis gaan, omdat morgen jullie zoontje van acht voor het eerst na twee jaar corona zijn verjaardag weer kan vieren. En nu ben jij zo brak als een aap. Je had jezelf niet in de hand en wordt daar nu door je partner op gewezen. Woest doe je, maar het schaamrood gloort door de duisternis.
Als we ergens op worden aangesproken, voelen we eerst boosheid. Als ons iets wordt onthouden, ervaren we boosheid. Als we onrecht zien: boosheid. Boosheid is onze eerste reflex, de kortste weg naar relatieve veiligheid. Behalve in onze relatie, daar is het snelste route naar relatieproblemen.
Boosheid stapelen of het patroon doorbreken: wat doen jullie?
Boosheid is dus een nuttige emotie om ons in veiligheid te brengen en grenzen te stellen. En dat kan ook in een relatie heel nuttig zijn. Met boosheid en af en toe wat heibel is dus niets mis. We hebben het dan over zgn. ‘Schone boosheid’. Zoals in dit voorbeeld: ‘Schat, we gaan niet meemaken dat je de hele week weg bent en vervolgens mij verwijt dat we te weinig tijd samen doorbrengen.’ Of ‘Wat niet oké voor mij is, is dat je mij aanspreekt op mijn gamen op de telefoon, terwijl jij hele avonden zit te Facebooken.’ En ‘Ik heb uit pure razernij je gereedschap in de grijze bak gegooid, nadat ik je al drie weken iedere dag jouw belofte hoor, het op te ruimen. Wat dacht je zelf?’. En zeker: ‘Ja, de koekoek dat ik even geen zin heb om gezellig te doen, nadat ik gisteren ontdek dat je het al drie jaar met mijn zus doet!’.
Allemaal prima boosheid, puur en zuiver. Je mag een invoelende reactie van je partner verwachten.
Maar met de boosheid in de drie voorbeelden is wel iets mis. Want ze verhullen de eigenlijke emotie. En dan krijg je een reactie op getoonde boosheid, in plaats van een reactie op de echte onderliggende emotie. In plaats van troost, geruststelling en begrip, roep je met de eerste boze reactie iets anders op. Want als we ons realiseren dat boosheid van de ene partner, een onveiligheid voor de andere partner creëert, dan is het logisch dat die zal reageren met de emotie die het snelst veiligheid biedt, toch? Dus volgt op boosheid ook boosheid. Eerst door te rechtvaardigen zonder spijt, dan door te gaan Jij-bakken zodat het ook aan de ander ligt. En als dat allemaal niet werkt, kun je altijd nog gaan schreeuwen, of erger. Je belandt met elkaar in wat Sue Johnson zo mooi ‘de Duivelse Dialogen’ noemt in haar boek ‘Houd me vast’.
Terug naar de drie eerdere voorbeelden.
Wat zou er gebeurd zijn als in voorbeeld 1 door de thuiskok werd gezegd: ‘Dat meen je niet lieverd, ik heb zo mijn best gedaan en zo uitgekeken naar deze avond samen. Het raakt me zo dat je onze afspraak bent vergeten…’ In een gezonde relatie krijg je dan een arm om je heen.
En stel dat je dat even een keer niet lukt. Er is toch boosheid. Stel dan dat de thuiskomer als reactie op jouw boosheid zou hebben gezegd: ‘oh lieverd, wat spijt me dat enorm! Hoe kan ik zo stom zijn dat ik onze afspraak ben vergeten? Ik had er nota bene ook zoveel zin in. Hoe kan ik het goedmaken?’ Zou er dan niet heel veel kou direct uit de lucht zijn?
En stel dat je in voorbeeld 2 bij het afdalen je hart al laat spreken. Dat je vasthoudt aan de hoop dat er niets ernstigs aan de hand is en dat je je voorneemt je kind tegen je hart te drukken en te laten voelen hoeveel het voor je betekent. En dat je alleen maar zegt: ‘lieverd, wat heb je me ontzettend laten schrikken en wat ben ik blij dat er niets met je aan de hand is. Ik was even bang dat ik je kwijt was..’ En dat je de tranen durft te laten komen, zodat je lichaam de stress direct kwijt kan. En dat je snikkend je kind knuffelt.
Van een elfjarige mag je nog niet verwachten dat hij de cirkel van woede doorbreekt, dus dat voorbeeld krijg je hier niet.
In voorbeeld 3 is het lastige dat met een dronken hoofd, de betere oplossingen vaak wat verder weg liggen. Na de kater meestal. Met enige tegenwoordigheid van geest zou je kunnen stamelen: ‘ik wil er nu niet over praten, laten we dat morgen maar doen’ en misschien op de bank gaan slapen. En de volgende dag je stinkende best doen nog iets van de verjaardag te maken en als alle kinderen weg zijn zelf het gesprek openen. ‘Schat over gisteravond. Dat heb ik niet goed gedaan, sorry daarvoor.’ En dan mag je partner gewoon nog even vol op het orgel gaan, terwijl je deemoedig het hoofd buigt. Schone boosheid, weet je nog, die mag ruimte krijgen. En mocht je zo stom zijn om toch uit te gaan leggen ‘waarom die halve fles limoncello aan het eind toch een heel logisch besluit was nadat je zo lullig op het feestje was achtergelaten door je partner’, dan kan ik alleen maar hopen dat je een partner hebt die het kan opbrengen te zeggen: ‘Weet je schat, je schaamt je dood en dat hoort ook zo. En ik hoop dat je leert dat te voelen en sorry voor te zeggen, anders zie ik ons snel in therapie belanden samen, of erger.
Wat doen jullie vanaf nu?
Ik ben benieuwd of je iets hebt aan dit inzicht en of het jullie helpt om bewuster om te gaan met jullie emoties. Durf je de echte emotie toe te laten en daaraan woorden te geven? Als je die veiligheid niet ervaart, dan is het risico groot, dat jullie in irritatie en boosheid blijven hangen en niet op een diepere laag met elkaar emoties en gevoelens in contact komen. Daarmee ontneem je elkaar de mogelijkheid om te verzachten en met een adequate liefdevollere reactie te komen.
Ik hoop ook dat je begrijpt dat jullie beiden steeds de keus hebben om de keten van boosheid te doorbreken. Mijn advies: ga niet op elkaar zitten wachten, maar verander je eigen patroon, dan verandert de ander vanzelf mee. En als het niet vanzelf gaat, dan kom je gewoon naar mij. Dan zal ik jullie wel eens ff…….
Groet,
